آلاینده های شیمیایی محیط کار

نمونه برداری از آلاینده های شیمیایی محیط کار

آلاینده ­های شیمیایی محیط کار عبارتند از : گازها و بخارات، مواد معلق (جامد: گرد و غبار و فیوم و الیاف- مایع: میست و مه). آئروسل­ ها بر حسب ورود به دستگاه تنفسی به سه دسته قابل تنفس، توراسیک و قاب استنشاق تقسیم می­شوند. آئروسل­ های قابل تنفس با اندازه ذرات تقریبی 100 میکرون قادرند در هر نقطه از دستگاه تنفسی اعم از راه­ های تنفس فوقانی، میانی و تحتانی ته ­نشین شوند. آئروسل­ های توراسیک با اندازه تقریبی 30 میکرون می­ توانند در هر نقطه از راه­ های هوایی و ناحیه کیسه­ های هوایی ته­ نشین گردند. آئروسل­­ های قابل استنشاق با اندازه تقریبی 10 میکرون می­ توانند تا انتهایی ­ترین حبابچه ­های ریوی و منطقه تبادل گازی ریه نفوذ کنند.

نمونه برداری از هوا، بخشی از فرآیند ارزشیابی مواجهه است که هدف آن تعیین مواجهه فرد یا گروهی از افراد با عوامل شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی می­ باشد. منابع این عوامل شامل عوامل طبیعی، فرآیند های صنعتی، منازل، کشاورزی، تخریب ساختمان­ها، محل­ های دفع زباله، آزاد شدن ناگهانی مواد، وقایع تروریستی و … است.

نمونه برداری از هوا چگونه صورت می گیرد؟

نمونه ­برداری از هوا در محیط کار، گاهی توسط مامور بازرسی جهت بررسی تطابق شرایط با قوانین، گاهی نیز به منظور پاسخ­گویی به شکایات کارگران و ارزیابی تاثیر کنترل های مهندسی، و گاهی به درخواست سازمان ­های بیمه­ کننده انجام می­شود. یک سری سوال قبل از نمونه­برداری بایستی در نظر گرفته شود، اینکه از کجا و از محیط کار چه کسانی بایستی نمونه ­برداری کنیم، فواصل زمانی نمونه ­برداری چقدر باید باشد و چند عدد نمونه و چه حجمی از هوا را باید نمونه ­گیری کنیم.

در مورد محل نمونه­ برداری می­توان گفت که از نزدیکترین نقطه به کارگر، فضای محل کار و منبع آلاینده بایستی نمونه ­برداری انجام شود. برای نمونه­ برداری از نزدیکترین نقطه به کارگر، از منطقه تنفسی کارگر (نیمکره ه­ای به شعاع 30 سانتیمتر با مرکزیت بینی که جلوی صورت و شانه است) نمونه گرفته می­شود.

طریقه نمونه برداری از منطقه تنفسی

برای نمونه ­برداری محیطی (فضای محل کار)، سطوح آلاینده در نواحی خاص بصورت پیوسته، دوره ­ای یا در زمان­ های خاص و یا در محل­ هایی که احتمال نشت آلاینده با سطوح بالا وجود دارد، اندازه ­گیری می­شود. برای نمونه ­برداری از منبع، نمونه مستقیماً از منبع آلاینده گرفته می ­شود. اهداف آن شامل اندازه­گیری میزان انتشار آلاینده از منبع، تشخیص فوری نشتی، ارزیابی اثربخشی سیستم تهویه موضعی می­ باشد.

جدول 1 رتبه بندی در معرض قرارگیری بر اساس سطح کنترل

[table id=6 /]

در مورد اینکه از محیط کار چه کسانی باید نمونه­ برداری کرد، بایستی گفت از محیط کار کارگرانی که فعالیت­های خودشان تولید آلودگی می­کند، کارگرانی که در معرض آلاینده­های تولیدشده توسط دیگران هستند، کارگرانی که آلودگی از کارگاه دیگر وارد محیط کارشان شده و کارگرانی که در محل دورتری از تولید آلودگی اند ولی از اثرات آن شکایت می­کنند، نمونه ­گیری انجام شود. در هر حال برای نمونه ­برداری اولویت­ هایی را در نظر می­گیرند که این اولولیت با 2 عامل رتبه­ بندی در معرض قرارگیری و رتبه­ بندی اثرات سلامتی مشخص می­شود. در برخی موارد تعداد کارگران در مواجهه هم می­تواند عامل مهمی باشد.

جدول 2 رتبه بندی اثرات سلامتی

[table id=7 /]

در مورد فواصل زمانی نمونه­برداری، اگر مواجهه کارگر نزدیک به حد عمل یا بیشتر از آن باشد، هر 2 ماه یکبار و اگر مواجهه بیشتر از حد استاندارد باشد، هر ماه بایستی نمونه­برداری انجام شود.

تعداد نمونه بستگی به هدف نمونه­برداری دارد. اگر هدف تعیین مواجهه کارگران باشد و تراکم آلاینده زیاد باشد، یک نمونه و اگر تراکم آلاینده نزدیک به حد مجاز باشد، 3 تا 5 عدد نمونه نیاز است. ولی اگر هدف تعیین اثربخشی روشهای کنترلی باشد، دو نمونه کافی است (در حالت روشن و خاموش بودن دستگاه).

جدول 3 اولویت های نمونه برداری بر اساس سطح در معرض قرارگیری و اثرات سلامتی

روش های استاندارد نمونه­ برداری از آلاینده ­های هوا

1. نمونه ­برداری آنی: این نمونه­برداری در یک محل مشخص از کارگاه در زمان معین در مدت کوتاهی بین 2 الی 3 دقیقه انجام می­گیرد. بعلت اینکه در این نمونه­برداری حجم نمونه گرفته شده بندرت از یک لیتر تجاوز می­کند، بایستی روش تجزیه آنقدر حساس باشد تا بتوان مقادیر آلودگی را در حد TLV در یک لیتر هوا مشخص کرد. امتیاز این روش نمونه­برداری این است که حداقل و حداکثر تراکم آلودگی را در محیط کار در وقت و محل معینی تعیین می­کند. در صورتیکه ترکیب آلودگی یکنواخت است، می­توان تراکم آلودگی را در زمان نمونه­برداری بدست آورد. در مواردی که ترکیب آلودگی یکنواخت نیست، با استفاده از چندین نمونه در زمان و مکان­های مختلف می­توان میزان انتشار آلودگی را تعیین کرد.
2. نمونه ­برداری مداوم: در مواردی که ترکیب آلودگی یکنواخت نیست و لازم است حجم زیادی از نمونه آلوده کننده هوا تعیین شود، از نمونه­برداری مداوم استفاده می­شود. بطوریکه در یک مدت زمان معین نمونه هوا مداوماً گرفته می­شود و در نتیجه میانگین تراکم مواد آلوده کننده بدست می­آید. اگرچه با این روش حداکثر تراکم آلودگی در محیط کار بدست نمی­آید و فقط می­توان میانگین تراکم آلودگی را در محیط کار بدست آورد.

نمونه ­برداری از آلاینده­های هوا با روشها و تکنیک­های مختلفی انجام می­شود ولی برای نمونه­برداری از هوای محیط کار حداقل به موارد زیر نیاز است:

• ظرف نمونه ­برداری: این ظروف یا بسترهای نمونه­برداری برحسب حالت ماده آلوده­کننده انتخاب می­گردند و انتخاب آنها ارتباط مستقیمی با هدف نمونه­برداری، حساسیت روش تجزیه آزمایشگاهی و … دارد.
• دستگاه مکنده هوا: این دستگاه­ها شامل انواع پمپ­ها و وسایلی هستند که بنحوی جهت جمع­آوری آلوده­کننده­های محیط کار بر روی محلول­های جاذب، صافی و … بکار می­روند.
• وسايل اندازه گيري حجم و شدت جريان: زماني كه مقدار نسبتاً زيادي از هوا براي تعيين مقدار آلوده كنندهاي نمونه برداري مي گردد ، بايستي حجم هوائي كه از داخل بستر نمونه برداري عبور كرده مشخص شود تا با دانستن آن محاسبات مربوط تراكم آلودگي در واحد حجم انجام شده ، با استانداردها مقايسه كرد

شیوه های نمونه برداری

دو شیوه اصلی برای نمونه برداری و جمع آوری آلاینده های هوا برد وجود دارد که شامل نمونه برداری فعال یا دینامیک و نمونه برداری غیر فعال می باشد در روش اول ، از یک حرکت دهنده هوا استفاده می شود (پمپ) و حجم معینی از هوا در فشار و درجه حرارت معین از روی جاذب استفاده می شود . در روش دوم از هیچ گونه پمپ یا به حرکت در آورنده هوا استفاده نمی شود . در این روش آلاینده های هوا برد بر اساس پدیده انتشار به درون نمونه بردار وارد شده و به دام می افتد.